Činjenica je da o menstrualnom ciklusu najviše razmišljamo kada dođe do krvarenja praćenog neprijatnim tegobama u vidu bolova, grčeva i nadutosti. Međutim, period krvarenja predstavlja samo jedan deo ciklusa tokom koga se u telu žene odvijaju različite promene uslovljene delovanjem hormona.
Kada nastupi krvarenje, to je ujedno i trenutak koji označava sam početak ciklusa, a on traje do početka sledeće menstruacije. Njegova normalna dužina kod većine žena je od 28 do 30 dana, i usled hormonskih promena koje ga „diktiraju“, može se podeliti u 4 faze:
- Folikularna faza (faza pre ovulacije)
- Ovulatorna faza
- Lutealna faza (faza nakon ovulacije)
- Menstrualni ciklus
Svaku od navedenih faza karakteriše promena nivoa određenih hormona zaduženih za regulisanje ciklusa. Hormoni koji upravljaju svim ovim fazama luče se u hipofizi, i to su LH (luteinizirajući) i FSH (folikostimulišući) hormon. Jednostavno rečeno, LH i FSH hormon regulišu lučenje hormona jajnika – estrogena i progesterona, dok ova dva polna hormona utiču na matericu, te je menstrualni ciklus praktično uslovljen cikličnim smenjivanjem nivoa svakog od ovih hormona.
A evo i kako to izgleda tokom svih faza ciklusa.
- U folikularnoj fazi, jajnici se pripremaju na oslobađanje jajne ćelije. Hipotalamus, zadužen za održavanje nivoa hormona u organizmu, najpre šalje signal hipofizi da započne sa lučenjem FSH hormona. On stimuliše folikule, odnosno male čaure na jajnicima, na razvijanje zrelih jajnih ćelija. Na ovaj proces utiče i estrogen, čije pojačano lučenje izaziva upravo FSH hormon, a zbog većeg nivoa estrogena i sazrevanja jajnih ćelija, hipotalamus i hipofiza počinju da luče i LH hormon.
Ceo ovaj proces traje od 10 do 14 dana, tokom kojih promene u nivou reproduktivnih hormona i istovremeno lučenje serotonina i endorfina u mozgu utiču i na blistav izgled i dobro raspoloženje žene.
- Ovulatorna faza predstavlja period u kome su šanse za začeće najveće. Nivo LH hormona, koji je počeo da se luči u prethodnoj fazi, uvećava se i do deset puta, čime se daje signal jajnicima da otpuste zrelu jajnu ćeliju. Do njenog otpuštanja dolazi nakon prskanja folikula jajnika, na šta utiče povećani nivo hormonske supstance koja se naziva prostaglandin. Gotovo odmah nakon što se jajna ćelija oslobodi i krene ka materici, nivoi LH hormona i prostaglandina naglo padaju.
Budući da su u ovoj fazi hormonalne promene najburnije, to može uticati i na pojavu određenih telesnih simptoma poput blagih bolova u predelu jajnika ili blagog krvarenja. Pojačano lučenje hormona utiče i na povećanje seksualne želje, ali i na promenu raspoloženja kod žena, zbog čega može doći do izraženije nervoze.
- Lutealna faza nastupa nakon izbacivanja zrele jajne ćelije iz folikula jajnika. U jajnicima tada dolazi do nakupljanja tzv. žutog tela ili žutog pigmenta. Ovaj proces traje oko 7 dana, tokom kojih je lučenje FSH i LH hormona smanjeno, ali LH hormon nastavlja da utiče na rast nivoa estrogena i progesterona u krvi. Ova dva hormona sada podstiču stvaranje gustog sloja krvnih sudova na zidovima materice, da bi u slučaju trudnoće na njih mogla da se pričvrsti oplođena jajna ćelija. Ukoliko dođe do trudnoće, iz ovog sloja krvnih sudova nastaje posteljica, a ako jajna ćelija ostane neoplođena, žuto telo propada.
U isto vreme, počinje da opada i nivo estrogena i progesterona, što hipotalamusu daje signal da započne sa novim menstrualnim ciklusom. Budući da je u ovoj fazi količina progesterona na najvišem nivou, dolazi do pojačane nadutosti i zadržavanja vode u organizmu, ali i većih promena raspoloženja i povećane potrebe za hranom. Svi ovi simptomi poznatiji su kao predmenstualni sindrom.
Lutealna faza traje od 12 do 16 dana. Da bi se ublažile tegobe izazvane PMS-om, ženama se preporučuje redovna fizička aktivnost, kao i ishrana bogata magnezijumom i vitaminima B kompleksa, te konzumiranje namirnica bogatih vlaknima (voće i povrće).
- Menstrualni ciklus je faza u kojoj dolazi do krvarenja. Ono može trajati najmanje 2 dana, ali u najvećem broju slučajeva traje od 5 do 7 dana. Tokom trajanja menstruacije nivo estrogena, zadužeog za pojavu ciklusa u pubertetu i stvaranje jajnih ćelija, je najniži. Krvarenjem se zapravo izbacuje sluzokoža materice na kojoj je u lutealnoj fazi došlo do formiranja sloja krvnih sudova, kao i neoplođene, odnosno odumrle jajne ćelija iz prethodnog ciklusa.
Tokom trajanja menstruacije, prosečan gubitak krvi kreće se od 30 do 80 mililitara. Međutim, kod određenog broja žena dešava se da količina krvi premaši ovaj prosek, što može ukazati na menoragiju, odnosno poremećaj prilikom koga dolazi do obilnijih odliva. U tom slučaju, ženama se savetuje odlazak kod ginekologa radi utvrđivanja uzroka i ublažavanja tegoba.
Uredan menstrualni ciklus pokazatelj je optimalnog reproduktivnog zdravlja žene. Pri tome, blaga odstupanja u trajanju samog ciklusa i njegovih faza potpuno su prirodna i zavise od brojnih faktora poput načina ishrane, fizičke aktivnosti, životnih navika ili stresa.
Ipak, sve su češći slučajevi kada zbog hormonskog disbalansa kod žena dolazi i do izraženijih poremećaja u menstrualnom ciklusu. Zbog toga je briga o reproduktivnom zdravlju, koja uključuje usvajanje zdravih životnih navika i redovne ginekološke kontrole, najbolji način za sprečavanje ozbiljnijih posledica nepravilnog rada hormona, poput pojave sindroma policističnih jajnika ili problema sa začećem.